Οι πληροφορίες σχετικά με τη δίαιτα των αιμοκαθαιρομένων έχουν σα σκοπό να δώσουν τη βάση των γνώσεων που χρειάζονται, να απλοποιήσουν διάφορες έννοιες και ίσως να καταρρίψουν κάποιες λανθασμένες δοξασίες που ταλαιπωρούν.

Οι φυσιολογικοί νεφροί ρυθμίζουν τα επίπεδα των περισσοτέρων ουσιών στον οργανισμό όπως το νάτριο, το κάλιο, τον φώσφορο, το ασβέστιο και τα υγρά. Ο σκοπός της δίαιτας στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, όταν βρίσκεστε σε θεραπεία με τεχνητό νεφρό είναι:

• να μειώσει την κατανάλωση ουσιών πού δεν μπορούν πλέον να απομακρυνθούν, έτσι ώστε μέχρι να ξανακάνει αιμοκάθαρση αυτές να μη συγκεντρώνονται στον οργανισμό και του δημιουργούν διάφορα προβλήματα,
• να δώσει ουσίες που χρειάζεται για να αναπτυχθεί, αλλά και να διατηρηθεί φυσιολογικά στη ζωή (λευκώματα, βιταμίνες, σίδηρο κ.ά) και
• να περιορίσει την καθημερινή λήψη νερού σε μικρές ποσότητες, έτσι ώστε να μην επιβαρύνεται η καρδιά.

Όταν φτάσετε στο τελικό στάδιο της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας και χρειάζεστε αιμοκάθαρση, η δίαιτά σας πρέπει να αλλάζει. Αυτό αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της θεραπείας, όπως εξ ίσου σημαντική θεωρείται η δίαιτα και σε πρωιμότερα στάδια της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας.

Λευκώματα

Τα λευκώματα παράγονται από τα αμινοξέα. Είναι πολύ σημαντικό στις τροφές σας να περιέχονται αμινοξέα, τα οποία ο οργανισμός δεν μπορεί να φτιάξει μόνος του. Ορισμένες λευκωματούχες τροφές περιέχουν όλα αυτά τα αμινοξέα και ονομάζονται «πλήρεις» ή τροφές με λευκώματα «υψηλής βιολογικής αξίας». Υψηλής ποιότητας λευκώματα περιέχονται στο αβγό, το κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια, το τυρί, το γάλα κ.ά. Οι τροφές με λευκώματα χαμηλής βιολογικής αξίας ή «μη πλήρεις» είναι τα λαχανικά, τα σιτηρά, τα δημητριακά, τα ξερά κουκιά κ.ά. Και τα δύο είδη των λευκωμάτων πρέπει να περιλαμβάνονται στη δίαιτα, ειδικότερα όμως θα πρέπει το 70-75% του λευκώματος που προσλαμβάνετε καθημερινά να προέρχεται από τροφές υψηλής βιολογικής αξίας.

Προκειμένου να γίνουν κατανοητά και εφαρμόσιμα τα παραπάνω, παράλληλα πρέπει να γνωρίζετε τι είδους λευκώματα παίρνετε με το καθημερινό φαγητό και να έχετε υπόψη τα ισοδύναμά τους. Με βάση λοιπόν τα ισοδύναμα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τροφές στις σωστές αναλογίες. Έτσι 6 γραμμάρια λευκώματος υψηλής βιολογικής αξίας περιέχονται σε 25 γραμμάρια μαγειρεμένου κρέατος ή σε 30 γραμμάρια μαγειρεμένου ψαριού ή σε ένα φλιτζάνι γάλατος ή σε 25 γραμμάρια τυριού. Επίσης 2 γραμμάρια λευκώματος χαμηλής βιολογικής αξίας περιέχονται σε 30 γραμμάρια ψωμιού ή σε 100 γραμμάρια πατάτας ή σε 100 γραμμάρια βρασμένου ρυζιού (τρεις κουταλιές της σούπας) ή σε 50 γραμμάρια βρασμένων ζυμαρικών.

Ο χρυσός κανόνας που πρέπει να ακολουθείται, είναι να καταναλώνονται 1,0- 1,2 γραμμάρια λευκώματος/24ωρο για κάθε κιλό σωματικού σας βάρους και ποτέ λιγότερο. Ο λόγος είναι ότι σε περίπτωση που προσληφθεί με τις τροφές πολύ λεύκωμα ή λεύκωμα χαμηλής βιολογικής αξίας και δεν έχουν προσληφθεί αρκετές θερμίδες, η ουρία του αίματός σας μπορεί να βρεθεί πολύ υψηλή. Όταν δεν καταναλώνετε αρκετή ποσότητα λευκωμάτων, τότε τα επίπεδα της ουρίας σας μπορεί να είναι χαμηλά, πλην όμως στις συνθήκες αυτές οι μύες σας καταστρέφονται-αποδομούνται και τελικά η δίαιτα αυτή σας οδηγεί σε υποθρεψία με εμφάνιση πρόσθετων προβλημάτων υγείας, όπως είναι η μείωση της άμυνας του οργανισμού σας στις λοιμώξεις.

Λίπη

Ένα άλλο θέμα που απασχολεί είναι οι διαταραχές του μεταβολισμού των λιπών και η άμεση συσχέτισή τους με τη στεφανιαία νόσο. Σε σας πριν το τελικό στάδιο, αλλά κυρίως σε όσους βρίσκεστε στο τελικό στάδιο και κάνετε τεχνητό νεφρό, διαπιστώνεται μία σοβαρή διαταραχή στο μεταβολισμό των λιπών. Σε πολλές μελέτες βρέθηκε ότι οι αιμοκαθαιρόμενοι εμφανίζετε συνήθως αύξηση των τριγλυκεριδίων, ελάττωση της καλής χοληστερόλης της γνωστής σε όλους μας HDL, αύξηση δε της κακής χοληστερόλης που λέγεται λιποπρωτεΐνη χαμηλής πυκνότητας (LDL). Είναι αυτονόητο ότι όσοι ανήκετε στην κατηγορία αυτή των ασθενών πέρα από τα άλλα προβλήματα κινδυνεύετε και από στεφανιαία νόσο, δηλαδή την εμφάνιση στηθάγχης ή εμφράγματος του μυοκαρδίου. Μία άλλη ουσία που βρίσκεται αυξημένη στο αίμα σας είναι η λιποπρωτεϊνη-α Lp(a), η οποία βρέθηκε ότι αποτελεί ξεχωριστό παράγοντα κινδύνου για στεφανιαία νόσο.

Σκόπιμο είναι εσείς που είστε νεφροπαθείς και κάνετε θεραπεία με τεχνητό νεφρό να γνωρίζετε τι πρέπει να αποφεύγετε στο καθημερινό διαιτολόγιό σας, όσο αφορά τα λίπη. Στην πατρίδα μας όπου υπάρχει άφθονο και καλής ποιότητας ελαιόλαδο, καλό είναι να αποφεύγετε τα λίπη σε στερεά μορφή, όπως το βούτυρο, ζωικά λίπη, κ.ά και να προτιμάτε το λάδι της ελιάς. Ο διαιτολόγος ή οι γιατροί είναι τα καταλληλότερα άτομα που μπορούν να βοηθήσουν στο πρόγραμμα της δίαιτάς σας. Αυτοί θα σας βοηθήσουν να αποκτήσετε την ικανότητα αναγνώρισης των τροφών που απαγορεύονται στο διαιτολόγιό σας, συγχρόνως θα υποδείξουν και όσα πρέπει να καταναλώνετε περισσότερο. Βέβαια μέσα από τις θεραπευτικές προσπάθειες οι γιατροί, επιχειρούν και χορηγούν φάρμακα που μετριάζουν αισθητά τις επιπτώσεις και τους κινδύνους από τις διαταραχές του μεταβολισμού των λιπών.

Αλάτι

Το αλάτι που νοστιμεύει τα φαγητά σας, περιέχει νάτριο, αλλά και χλώριο. Όλα τα φαγητά περιέχουν λίγο νάτριο, ακόμη κι αν δεν έχουν πρόσθετο αλάτι. Το παραπανίσιο νάτριο μπορεί να προκαλέσει αύξηση των σωματικών σας υγρών και στη συνέχεια να εμφανιστούν οιδήματα (πρήξιμο συνήθως στα πόδια και μερικές φορές στα μπράτσα ή στην κοιλιά), υπέρταση, αύξηση του βάρους και δυσκολία στην αναπνοή (το γνωστό σε όλους μας ως πνευμονικό οίδημα). Φαγητά με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο είναι τα καπνιστά κρέατα, όπως τα λουκάνικα, το μπέικον, το ζαμπόν, εκείνα που είναι γενικώς αλμυρά στη γεύση, όπως πατατάκια, πόπ-κόρν, ξηροί καρποί, τουρσιά, καρυκεύματα, κέτσαπ, διάφορες σάλτσες, μουστάρδα και τα περισσότερα συσκευασμένα και επεξεργασμένα φαγητά. Πρέπει ως νεφροπαθείς να προσέχετε τις ετικέτες σε συσκευασμένα φαγητά για να γνωρίζετε πόσο νάτριο (αλάτι) περιέχουν. Είναι φυσικό στην αρχή να προσπαθήσετε να ξεχάσετε τη γεύση του αλατιού. Μην τρομάζετε στην ιδέα αυτή, άλλωστε έρευνες έδειξαν ότι η γεύση στο αλάτι είναι κάτι το επίκτητο και ότι η επιθυμία για αλάτι είναι λιγότερο έντονη μετά από λίγους μήνες στέρησής του. Ίσως σας γεννηθεί το ερώτημα εάν μπορείτε να χρησιμοποιείτε υποκατάστατα του αλατιού. Η απάντηση είναι πώς όχι και μην το επιχειρήσετε, διότι τα υποκατάστατα αυτά του αλατιού μπορεί να σας αλμυρίζουν, αλλά περιέχουν κάλιο που είναι θανατηφόρο για σας που έχετε νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου.

Κάλιο

Το κάλιο είναι ένα χημικό στοιχείο που χρειάζεται για την καλή λειτουργία των μυών, των νεύρων και άλλων ιστών. Αυτό όταν χαθεί η νεφρική λειτουργία, συγκεντρώνεται στον οργανισμό και δεν μπορεί να απομακρυνθεί (μπορεί να αυξηθεί σε επικίνδυνα επίπεδα). Η ρύθμιση του καλίου και ο συχνός του έλεγχος είναι πολύ σημαντικά στους ασθενείς που κάνουν τεχνητό νεφρό. Υπερβολική ποσότητα καλίου μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, καθώς προκαλεί μυική παράλυση (μπορεί να νοιώσετε πάρα πολύ αδύναμοι), ανωμαλίες στους κτύπους της καρδιάς (συνήθως βραδυκαρδία) και σε σοβαρές περιπτώσεις οδηγεί σε ξαφνικό θάνατο. Ορισμένοι από σας που κάνετε τεχνητό νεφρό έχετε την εντύπωση ότι μπορείτε να τρώτε τροφές με κάλιο, ενώ είστε συνδεδεμένοι με το μηχάνημα, επειδή θεωρείτε ότι αυτό απομακρύνεται με το φίλτρο. Αυτό είναι μεγάλο λάθος, διότι το κάλιο έως ότου απορροφηθεί από το έντερο και μπει στο αίμα περνάνε κάποιες ώρες και ήδη η αποσύνδεση από το μηχάνημα έχει γίνει. Μπορείτε να αποτρέψετε τη συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων καλίου στο αίμα, ακολουθώντας συγκεκριμένη δίαιτα.

Ορισμένες από τις τροφές που είναι πλούσιες σε κάλιο είναι τα χόρτα, οι πατάτες, τα μανιτάρια, τα ξερά κουκιά, η ντομάτα, τα πράσινα λαχανικά (αρακάς, καρότα, φασολάκια, κολοκυθάκια, παντζάρια, πιπεριές), τα φρούτα (βερίκοκο, αβοκάντο, μπανάνα, πεπόνι, καρπούζι, ξερά φρούτα, σύκα, γκρέιπφρουτ, πορτοκάλια, δαμάσκηνα, ροδάκινα, σταφίδα, κίτρα, χουρμάδες), από τα ποτά το κρασί, το λικέρ, η κόκα-κόλα και ο νεσκαφέ. Από τα όσπρια οι φακές, τα ρεβίθια, αλλά και οι ξηροί καρποί όπως και τα υποκατάστατα του αλατιού.

Μπορείτε να φάτε ειδικά τις πατάτες, τα καρότα και τον αρακά αν τα αφήσετε καθαρισμένα και κομμένα όλη τη νύχτα στο νερό και μετά τα βράσετε σε αρκετή ποσότητα νερού, το οποίο στο τέλος θα πρέπει να πετάξετε (δύο φορές).

Φώσφορος-Ασβέστιο

Το ασβέστιο και ο φώσφορος είναι από τα πιο πλούσια στοιχεία στον οργανισμό σας και το μεγαλύτερο μέρος από αυτά βρίσκεται στα κόκαλά σας. Οι νεφροί είναι υπεύθυνοι για τη διατήρηση της ισορροπίας φώσφορου-ασβεστίου, όταν λειτουργούν φυσιολογικά, αφού αποβάλλουν στα ούρα την ποσότητα που περισσεύει. Όταν όμως λόγω ανεπάρκειας οι νεφροί σας αδυνατούν να αποβάλλουν φώσφορο (τελικό στάδιο), η ισορροπία στα δύο αυτά στοιχεία παύει να υπάρχει, με αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων του φώσφορου και την σύγχρονη μείωση του ασβεστίου. Τότε οι παραθυρεοειδείς αδένες που βρίσκονται στο λαιμό «αντιλαμβάνονται» αυτή τη μείωση του ασβεστίου και απελευθερώνουν μία ουσία, την παραθορμόνη, που προσπαθεί να κρατήσει το ασβέστιο του αίματός σας σε φυσιολογικά επίπεδα. Επειδή ένας από τους τρόπους που το πετυχαίνει αυτό η παραθορμόνη είναι να τραβά το ασβέστιο από τα κόκαλα στο αίμα, γι’ αυτό σιγά-σιγά μετά από χρόνια αυτά (τα κόκαλά σας) αδυνατίζουν και εμφανίζεται πόνος σ’ αυτά και στις αρθρώσεις. Τέλος θα πρέπει να ξέρετε ότι ορισμένες φορές ο υψηλός φώσφορος προκαλεί φαγούρα στο δέρμα.

Απ’ όσα έχουν αναφερθεί σχετικά με το φώσφορο και το ασβέστιο είναι προφανές ότι πρέπει να σχεδιάζετε τη δίαιτά σας κατά τέτοιο τρόπο που να περιέχει λιγότερο τις τροφές εκείνες που είναι πλούσιες σε φώσφορο. Οι τροφές που είναι πλούσιες σε φώσφορο είναι: το κρέας, το ψάρι, το κοτόπουλο (γενικά τα πουλερικά), το συκώτι, οι νεφροί, η καρδιά, το γάλα (φρέσκο, εβαπορέ, συμπυκνωμένο), τα προϊόντα του γάλακτος (τυρί, γιαούρτι, αριάνι, παγωτό, κρέμα), τα αβγά, το αβγοτάραχο (ταραμάς), τα προϊόντα της σόγιας, οι ξηροί καρποί (όλοι), οι φακές, τα κουκιά, από τα αρτοποιήματα κυρίως το ψωμί ολικής αλέσεως, τα θαλασσινά (καβούρια, καραβίδες, στρείδια, μύδια, γαρίδες), η κόκα-κόλα, ο νεσκαφέ, οι γκοφρέτες και από τα ροφήματα η σοκολάτα, το κακάο και η οβομαλτίνη.

Για τις τροφές που περιέχουν πολύ φώσφορο είναι δύσκολο να βρείτε υποκατάστατα, γι’ αυτό το γάλα που ενδεχόμενα επιθυμείτε να πιείτε δεν πρέπει να ξεπερνά το μισό φλιτζάνι την ημέρα και να αποφεύγετε όσο μπορείτε το τυρί (επιτρέπεται να τρώτε περίπου 50 γραμμάρια την εβδομάδα).

Επειδή λοιπόν είναι αδύνατον να εξαλειφθεί τελείως ο φώσφορος από το διαιτολόγιό σας, ακόμη και με δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε φώσφορο, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να παίρνετε φάρμακα που δεσμεύουν το φώσφορο και παρεμποδίζουν την απορρόφησή του από το έντερο. Τέτοια φάρμακα είναι πολλά όπως το Alu-Cap το Pepsamar κ.ά. αυτά που περιέχουν ασβέστιο όπως το Titralac το Alcamex το Calcioral και τα νεότερα μη ασβεστούχα (Renagel, Revela, Fosrenol. Velphoro).

Ορισμένες συμβουλές σχετικά με τη λήψη των δεσμευτικών του φώσφορου είναι χρήσιμες. Έτσι τα φάρμακα αυτά πρέπει να τα παίρνετε: κατά την διάρκεια ή αμέσως μετά τα γεύματα (να βρίσκονται στο στομάχι μαζί με την τροφή και να έχουν την ευκαιρία να δεσμεύουν τον φώσφορο), αλλά και να τα παίρνετε ακόμη και με άδειο στομάχι (σε μικρή ποσότητα). Δεν πρέπει να τα διακόπτετε χωρίς ιατρική εντολή, ούτε ακόμη κι αν προκαλούν δυσκοιλιότητα (αυτή αντιμετωπίζεται όταν εμφανισθεί με φάρμακα), επίσης είναι απαραίτητο να τα παίρνετε ακόμη και όταν είστε συνδεδεμένοι στο μηχάνημα αιμοκάθαρσης (δεν απομακρύνονται με το φίλτρο).

Βιταμίνες

Όσο αφορά στη δίαιτα, ένα ερώτημα που προκύπτει είναι η λήψη βιταμινούχων σκευασμάτων ως συμπλήρωμα. Μία ελεγχόμενη δίαιτα μπορεί να περιορίσει την προσφορά και είσοδο των βιταμινών στον οργανισμό, παράλληλα όμως με την αιμοκάθαρση είναι πιθανό να αφαιρούνται από τον οργανισμό και ορισμένες βιταμίνες. Όμως μόνο ο γιατρός είναι εκείνος που θα ορίσει το είδος και την ποσότητα των βιταμινών πού θα πρέπει να σας δίδονται.

Θα ήταν παράλειψη εάν με την ευκαιρία αυτή δεν αναφερθεί η ευεργετική επίδραση της άσκησης όταν εφαρμόζεται ένα τέτοιο πρόγραμμα. Η τακτική άσκηση συνοδεύεται από μείωση των τριγλυκεριδίων, μείωση των αναγκών σε φάρμακα που χορηγούνται για την υπέρταση και εκείνων που χορηγούνται για να δεσμευθεί ο φώσφορος, από βελτίωση του αιματοκρίτη, καθώς και της ψυχολογικής κατάστασής σας.